Nederlandse rechter dwingt Meta tot wijziging tijdlijn-algoritmes: baanbrekende DSA-handhaving

Op 2 oktober 2025 heeft de Amsterdamse rechtbank in een baanbrekend vonnis geoordeeld dat Meta Platforms de Digital Services Act schendt door gebruikers niet effectief de keuze te geven voor een chronologische, niet-geprofileerde tijdlijn op Facebook en Instagram. Meta krijgt twee weken om dit te verhelpen of riskeert een dwangsom van €100.000 per dag.

Het vonnis: Meta moet gebruikerskeuze respecteren

In een kort geding aangespannen door burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom heeft de voorzieningenrechter van de rechtbank Amsterdam op 2 oktober 2025 geoordeeld dat Meta Ireland Ltd. de Digital Services Act (DSA) schendt in de manier waarop Facebook en Instagram omgaan met gebruikersvoorkeuren voor tijdlijnweergave.

De kern van het probleem is simpel maar fundamenteel: hoewel Meta sinds februari 2024 verplicht is gebruikers een keuze te bieden voor een niet-geprofileerde tijdlijn (conform artikel 38 DSA), maakt het bedrijf deze keuze in de praktijk illusoir door systematisch terug te keren naar de algoritmisch gecureerde "aanbevolen" feed.

Wat de rechter precies heeft geoordeeld

De rechter concludeert dat Meta's huidige implementatie op meerdere punten in strijd is met de DSA:

Automatisch resetten van gebruikerskeuze: Telkens wanneer een gebruiker de app sluit, naar een ander deel van de applicatie navigeert, of tussen desktop en mobiel wisselt, wordt de gekozen chronologische tijdlijn automatisch teruggezet naar de algoritmische feed. De rechter kwalificeert dit als een verboden "dark pattern" onder artikel 25 DSA.

Beperkte toegankelijkheid: De optie voor een chronologische tijdlijn is verborgen in menu's en submenu's, in plaats van direct en gemakkelijk toegankelijk te zijn vanaf de homepage en in secties zoals Reels. Dit druist in tegen de verplichting om gebruikers een werkelijke, betekenisvolle keuze te bieden.

Schending van informatievrijheid: De rechter oordeelt dat Meta's werkwijze "inbreuk maakt op de vrijheid van informatievergaring" van gebruikers. Door systematisch terug te keren naar een algoritmisch gecureerde feed, beperkt Meta de autonomie van gebruikers om zelf te bepalen hoe zij informatie willen ontvangen.

De concrete opdracht aan Meta

Meta Ireland Ltd. moet binnen twee weken na betekening van het vonnis de volgende aanpassingen doorvoeren voor Nederlandse gebruikers van Facebook en Instagram:

1. Direct en gemakkelijk toegankelijke keuze voor een niet-geprofileerde tijdlijn op de homepage én in de Reels-sectie
2. Permanente bewaring van gebruikerskeuze die niet automatisch terugkeert naar de algoritmische feed bij het sluiten van de app, navigeren naar andere secties, of wisselen tussen apparaten
3. Transparante presentatie van de keuze-optie zonder manipulatieve design-elementen

Bij niet-naleving volgt een dwangsom van €100.000 per dag, met een maximum van €5 miljoen.

Het juridisch kader: DSA-verplichtingen voor Very Large Online Platforms

Om de betekenis van dit vonnis te begrijpen, is het essentieel om de onderliggende DSA-verplichtingen te doorgronden. Meta is aangewezen als "Very Large Online Platform" (VLOP) onder de DSA, wat betekent dat het bedrijf aan een verhoogd regime van verplichtingen moet voldoen.

Artikel 38 DSA: verplichting tot niet-geprofileerde aanbevelingen

Artikel 38 van de Digital Services Act verplicht VLOP's en Very Large Online Search Engines (VLOSE's) om gebruikers ten minste één versie van hun recommender system aan te bieden die niet gebaseerd is op profilering in de zin van de AVG.

Profilering wordt in de AVG gedefinieerd als "elke vorm van geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens waarbij die persoonsgegevens worden gebruikt om bepaalde persoonlijke aspecten van een natuurlijke persoon te evalueren". Dit omvat het analyseren of voorspellen van aspecten zoals gedrag, interesses, locatie en verplaatsingen.

Een chronologische tijdlijn daarentegen toont simpelweg berichten van accounts die de gebruiker volgt in omgekeerd-chronologische volgorde, zonder gedragsanalyse of voorspellende algoritmes.

Artikel 25 DSA: verbod op dark patterns

Artikel 25 van de DSA verbiedt providers van online platforms om hun online interfaces zodanig te ontwerpen, organiseren of exploiteren dat gebruikers worden misleid of gemanipuleerd, of dat hun vermogen om vrije en geïnformeerde beslissingen te nemen anderszins wezenlijk wordt verstoord of geschaad.

Recital 67 bij de DSA geeft concrete voorbeelden van dark patterns:

• Herhaaldelijk vragen om een keuze die de gebruiker al heeft gemaakt te herzien
• Het moeilijker maken om een dienst te annuleren dan om zich aan te melden
• Standaardinstellingen moeilijk wijzigbaar maken
• Misleidende gebruikers door hen te verleiden tot bepaalde transacties

De Amsterdamse rechter past deze definitie toe op Meta's systematische reset-mechanisme en concludeert dat dit een klassiek voorbeeld is van een dark pattern: het moeilijker maken om een bepaalde keuze te behouden dan om de standaard te accepteren.

Wat Meta concreet moet veranderen

De rechter geeft Meta zeer specifieke opdrachten die binnen twee weken geïmplementeerd moeten worden. Laten we dit vertalen naar concrete product- en interface-wijzigingen.

Huidige situatie vs. vereiste situatie

Praktische implementatie-vereisten

1. Interface-aanpassingen

Meta zal waarschijnlijk een persistent keuze-element moeten toevoegen aan de navigatiebalk of het hoofdmenu van Facebook en Instagram. Denk aan een toggle-switch of tab-selectie die zichtbaar blijft tijdens het gebruik van de app, vergelijkbaar met hoe Twitter/X dit implementeert met "For You" vs. "Following" tabs.

2. Backend-aanpassingen

De gebruikerskeuze moet worden opgeslagen als een persistent user preference in Meta's backend-systemen, die synchroon blijft over:

• Verschillende apparaten (iOS, Android, web)
• App-sessies (ook na force-close)
• Verschillende secties binnen de app (Feed, Reels, Stories, etc.)

3. Chronologische feed in Reels

Dit is technisch uitdagend, aangezien Reels inherent is ontworpen rondom algoritmische content discovery. Meta zal een mechanisme moeten implementeren waarbij Reels van gevolgde accounts chronologisch worden getoond, wat mogelijk betekent dat er minder content beschikbaar is voor gebruikers die weinig accounts volgen.

4. Geolocation-specifieke implementatie

Het vonnis geldt alleen voor Nederlandse gebruikers. Meta zal dus geolocation-gebaseerde feature flags moeten implementeren, of deze wijzigingen EU-breed moeten uitrollen (wat efficiënter zou zijn maar bredere business-impact heeft).

Meta's verweer en de jurisdictievraag

Meta heeft aangekondigd in beroep te gaan tegen het vonnis, met een fundamenteel argument dat ver reikt buiten deze specifieke zaak.

Meta's argumentatie: bedreiging voor Digital Single Market

In haar reactie stelt Meta: "We zijn het fundamenteel oneens met deze beslissing. Volgens ons gaat dit over de Digital Services Act en zou dit moeten worden behandeld door de Europese Commissie, niet door individuele rechtbanken in EU-lidstaten. Procedures zoals deze bedreigen de digitale eengemaakte markt en het geharmoniseerde regelgevingsregime dat daaraan ten grondslag zou moeten liggen."

Dit argument raakt aan een essentiële spanning in de DSA-handhaving: nationale handhaving versus geharmoniseerd toezicht.

Analyse: nationale handhaving en de DSA-architectuur

De DSA kent een gedifferentieerd handhavingsmodel:

Voor VLOP's en VLOSE's: De Europese Commissie is de primaire toezichthouder (artikel 56 DSA) en heeft exclusieve bevoegdheden voor het opleggen van boetes en het afdwingen van compliance.

Nationale handhaving: Artikel 51 DSA bepaalt echter dat lidstaten Digital Services Coordinators (DSC's) aanwijzen die toezicht houden op naleving. In Nederland is dit de Autoriteit Consument & Markt (ACM).

Civiele rechtspraak: De DSA sluit niet expliciet uit dat nationale rechters in civiele procedures DSA-schendingen kunnen vaststellen en voorzieningen kunnen opleggen. Dit is precies wat de Amsterdamse rechter nu heeft gedaan.

Meta's argument suggereert dat het toelaten van nationale civiele rechtspraak zou leiden tot fragmentatie van de digitale eengemaakte markt, omdat verschillende rechters tot verschillende conclusies kunnen komen over dezelfde praktijk. Dit zou leiden tot 27 verschillende interpretaties van wat een "dark pattern" is, of wat "gemakkelijk toegankelijk" betekent.

Aan de andere kant: als civiele rechtspraak zou worden uitgesloten, zouden gebruikers en burgerrechtenorganisaties volledig afhankelijk zijn van toezichthouders om DSA-naleving af te dwingen. Dit zou hun rechtsbescherming beperken en in strijd kunnen zijn met het recht op effectieve rechtsbescherming (artikel 47 Handvest van de Grondrechten EU).

Voorlopige conclusie ondanks beroep

Belangrijk om te weten: een beroep tegen een kort geding-vonnis schorst niet automatisch de uitvoering ervan. Tenzij Meta succesvol een schorsing aanvraagt (wat een aparte procedure vereist), moet het bedrijf de wijzigingen doorvoeren terwijl de beroepsprocedure loopt.

Dit betekent dat Nederlandse gebruikers waarschijnlijk binnen twee weken daadwerkelijk een permanente chronologische feed kunnen instellen, ongeacht het beroep.

De verkiezingscontext: waarom timing cruciaal is

De rechter wijst expliciet op de nabijheid van de Tweede Kamerverkiezingen op 29 oktober 2025 als factor voor de korte deadline van twee weken. Dit is geen toevallig detail, maar raakt aan fundamentele vragen over algoritmische contentcuratie en democratische informatievoorziening.

Algoritmische curation en verkiezingsbeïnvloeding

Moderne recommender systems op sociale mediaplatforms bepalen in hoge mate welke politieke informatie gebruikers zien, en in welke volgorde en frequentie. Dit heeft meerdere problematische effecten op democratische processen:

Filter bubbles en echo chambers: Algoritmes optimaliseren voor engagement, wat betekent dat ze gebruikers content tonen die bevestigt wat ze al denken. Dit versterkt politieke polarisatie en beperkt blootstelling aan diverse perspectieven.

Amplificatie van emotionele content: Studies tonen dat algoritmes systematisch emotionele, controversiële en extreme content prefereren omdat deze meer engagement genereert. Dit kan leiden tot radicalisering en verslechtering van het publieke debat.

Ondoorzichtige curatie: Gebruikers hebben geen inzicht in waarom ze bepaalde politieke content zien en andere niet. Deze ondoorzichtigheid maakt het moeilijk om geïnformeerde beslissingen te nemen over informatieconsumptie.

Externe beïnvloeding: Algoritmische systemen kunnen worden gemanipuleerd door gecoördineerde campagnes, bots en desinformatie-netwerken, waarbij het algoritme deze content verder verspreidt zonder menselijk toezicht.

De rechter erkent dit door expliciet te stellen dat Meta's praktijk "inbreuk maakt op de vrijheid van informatievergaring". Dit concept - informatievrijheid - is fundamenteel voor democratische besluitvorming en wordt door de rechter gekoppeld aan de mogelijkheid om te kiezen voor een niet-algoritmische feed.

Precedentwerking en bredere implicaties

Dit vonnis is om meerdere redenen precedent-scheppend en heeft implicaties die ver reiken buiten Meta en Nederland.

Eerste succesvolle civiele DSA-handhaving

Dit is de eerste keer dat een nationale rechter in civiele rechtspraak een VLOP dwingt tot concrete implementatiewijzigingen onder de DSA. Eerdere DSA-handhaving kwam primair van:

• De Europese Commissie via formele procedures tegen VLOP's
• Nationale toezichthouders (Digital Services Coordinators) via regulatoire interventies
• Vrijwillige commitments van platforms onder druk van publieke opinie

De rol van civiele rechtspraak, met burgerrechtenorganisaties als eisers, opent een geheel nieuwe handhavingsroute. Dit is bijzonder krachtig omdat:

1. Laagdrempelige toegang: NGO's en gebruikers kunnen relatief snel en goedkoop een kort geding aanspannen
2. Snelle voorzieningen: Kort geding-procedures leiden tot snelle uitspraken (hier: binnen weken) met directe dwangsommen
3. Publieke zichtbaarheid: Rechtszaken genereren meer media-aandacht dan administratieve toezichtsprocedures
4. Jurisprudentie-opbouw: Rechterlijke uitspraken creëren precedenten die andere rechters kunnen volgen

Mogelijke domino-effecten in andere lidstaten

Hoewel het vonnis juridisch alleen bindend is in Nederland, heeft het potentieel precedentwerking in andere EU-lidstaten:

Vergelijkbare rechtszaken elders: Burgerrechtenorganisaties in andere landen kunnen vergelijkbare kort geding-procedures starten, verwijzend naar de Nederlandse uitspraak als precedent. Een Duitse, Franse of Spaanse rechter kan besluiten de Nederlandse redenering te volgen.

EU-brede implementatie door Meta: In plaats van 27 verschillende nationale implementaties te ontwikkelen, kan Meta besluiten deze wijzigingen EU-breed (of zelfs wereldwijd) door te voeren. Dit is technisch en operationeel veel efficiënter.

Druk op Europese Commissie: De uitspraak verhoogt de druk op de Commissie om haar eigen DSA-handhaving te intensiveren. Als nationale rechters platforms dwingen tot compliance, onderstreept dit tekortkomingen in de centrale handhaving.

Standaard-setting voor "dark patterns": De rechter geeft een concrete invulling aan wat een "dark pattern" is in de context van recommender systems. Dit schept jurisprudentie die andere rechters en toezichthouders kunnen gebruiken.

Impact op andere platforms

Hoewel dit vonnis specifiek over Meta gaat, zijn de principes direct relevant voor alle platforms met algoritmische contentcuratie:

TikTok: Gebruikt een zeer krachtig algoritme zonder gemakkelijke optie voor chronologische feed. Kwetsbaar voor vergelijkbare rechtszaken.

YouTube: Biedt een "Subscriptions" feed maar duwt gebruikers systematisch naar de algoritmische "Home" feed. Mogelijk vergelijkbare DSA-schending.

X (Twitter): Heeft "For You" vs. "Following" tabs maar reset ook regelmatig naar de algoritmische feed. Hoewel beter toegankelijk dan Meta, mogelijk nog steeds niet DSA-compliant.

LinkedIn: Geen echte chronologische optie, volledig algoritmisch gecureerd. Mogelijk VLOP-status (afhankelijk van gebruikersaantallen in EU).

Deze platforms zullen dit vonnis nauwlettend volgen en mogelijk proactief wijzigingen doorvoeren om vergelijkbare rechtszaken te voorkomen.

Praktische gevolgen voor organisaties en platforms

Dit vonnis heeft directe compliance-implicaties voor elke organisatie die platforms opereert of recommender systems implementeert.

Checklist voor platforms met recommender systems

Dark patterns als compliance-risico herkennen

Het vonnis benadrukt dat design choices onder DSA-scrutiny vallen. Dit betekent dat product managers, UX designers en engineers zich bewust moeten zijn van compliance-implicaties van interface-beslissingen.

Voorbeelden van dark patterns in recommender system-context:

• Moeilijke opt-out: Maken dat het makkelijker is om algoritmische feed te accepteren dan te weigeren
• Herhaald vragen: Steeds opnieuw suggereren om terug te keren naar algoritmische feed
• Versluierde defaults: Onduidelijk maken wat de standaardinstelling is
• Geframed choices: Presenteren van algoritmische feed als "aanbevolen" of "optimale ervaring"
• Asymmetrische friction: Meer stappen vereisen voor niet-algoritmische keuze dan voor algoritmische
• Emotional manipulation: Suggereren dat gebruiker "content mist" als ze geen algoritme gebruiken

Al deze praktijken kunnen nu worden aangevochten als DSA-schendingen, met substantiële dwangsommen als gevolg.

User choice als fundamenteel designprincipe

Het vonnis stelt gebruikersautonomie centraal. Voor platforms betekent dit een fundamentele verschuiving in hoe recommender systems worden gedesignd:

Van: "Wat maximaliseert engagement en watch time?" Naar: "Hoe geven we gebruikers betekenisvolle controle over hun ervaring?"

Van: "Hoe kunnen we gebruikers in onze algoritmische feed houden?" Naar: "Hoe maken we alternatieven gemakkelijk toegankelijk en respecteren we die keuze?"

Van: "Algoritme-first design" Naar: "User choice-first design"

Dit is niet alleen een compliance-vereiste, maar kan ook een concurrentievoordeel worden. Platforms die gebruikers daadwerkelijk controle geven en transparant zijn over hun werking, kunnen vertrouwen opbouwen in een tijd van toenemende platform-scepsis.

Toekomstperspectief: waar gaat dit naartoe?

Het Meta-vonnis is een momentopname in een bredere evolutie van platformregulering. Laten we enkele scenario's verkennen.

Beroepsprocedure en mogelijke escalatie

Meta zal binnen enkele weken beroep aantekenen bij een hogere Nederlandse rechter. Mogelijke uitkomsten:

Scenario 1: Beroep wordt verworpen, vonnis blijft staan Dit versterkt het precedent en moedigt vergelijkbare rechtszaken in andere lidstaten aan. Meta kan vervolgens cassatie instellen bij de Hoge Raad.

Scenario 2: Beroep slaagt, vonnis wordt vernietigd Dit zou een terugslag zijn voor civiele DSA-handhaving, maar zou de fundamentele vraag naar Europese Hof van Justitie kunnen brengen via een prejudiciële vraag over de rol van nationale rechters in DSA-handhaving.

Scenario 3: Prejudiciële vraag naar HvJ EU De Nederlandse rechter zou zelf kunnen besluiten de jurisdictievraag voor te leggen aan het Hof van Justitie: mogen nationale rechters VLOP's dwingen tot DSA-compliance? Deze vraag heeft fundamentele implicaties voor de hele DSA-architectuur.

Digital Fairness Act: de volgende fase van platform-regulering

Parallel aan deze rechtszaak ontwikkelt de Europese Commissie de Digital Fairness Act, die specifiek is gericht op misleidende praktijken en dark patterns in digitale interfaces. Deze wetgeving zal waarschijnlijk:

• Concrete definities geven van specifieke dark pattern-types
• Expliciete verboden introduceren voor manipulatieve design-praktijken
• Handhavingsmechanismen creëren met substantiële boetes
• De link leggen tussen consumer protection en platform governance

De Meta-zaak levert waardevolle jurisprudentie die de Digital Fairness Act kan informeren over wat "manipulatief design" concreet betekent in de context van recommender systems.

Evolutie naar "user empowerment by design"

Op langere termijn kunnen we een verschuiving verwachten van compliance-gedreven naar design-gedreven gebruikerscontrole:

Interoperabiliteit van feeds: Gebruikers kunnen mogelijk feeds van meerdere platforms combineren via open protocols

Algoritme-marktplaatsen: Gebruikers kiezen hun eigen curatie-algoritmes van third-party providers

Data portability voor recommender systems: Gebruikers nemen hun preference-data mee tussen platforms

Transparante algoritme-parameters: Gebruikers kunnen parameters van algoritmes aanpassen (bijv. "meer serendipiteit", "minder viraliteit")

Dit zijn nog verre toekomstscenario's, maar het Meta-vonnis markeert een belangrijke stap in de richting van platformarchitectuur waarin gebruikerscontrole centraal staat, niet platform-optimalisatie.

Slotbeschouwing: een nieuw tijdperk van platformregulering

Het vonnis van de Amsterdamse rechtbank tegen Meta markeert een kantelpunt in de verhouding tussen Big Tech-platforms en Europese regulering. Voor het eerst dwingt een nationale rechter, op initiatief van een burgerrechtenorganisatie, een global platform-gigant tot fundamentele wijzigingen in hoe het zijn diensten aanbiedt.

De rechter stuurt een helder signaal: gebruikersautonomie is geen optioneel feature, maar een fundamenteel recht dat juridisch afdwingbaar is. Dark patterns zijn niet slimme design-keuzes, maar verboden manipulatie die met dwangsommen wordt bestraft.

Voor platforms betekent dit een paradigma-verschuiving. De tijd van "maximize engagement at all costs" is voorbij. Design-keuzes hebben compliance-consequenties, en gebruikerskeuze moet echt, werkelijk en permanent zijn.

De komende maanden zullen cruciaal zijn. Meta's beroep, de implementatie binnen twee weken, mogelijke vergelijkbare rechtszaken in andere landen, en de reactie van de Europese Commissie zullen bepalen hoe robuust dit nieuwe handhavingsmodel is.

Maar één ding is duidelijk: de DSA is geen papieren tijger. De combinatie van toezichthouders, nationale rechters en civil society-organisaties creëert een krachtig handhavingsecosysteem dat platformgedrag daadwerkelijk kan veranderen.

Voor gebruikers betekent dit hoop: de belofte van de digitale eengemaakte markt - platforms die Europese waarden respecteren - komt dichterbij. Voor organisaties betekent dit urgentie: DSA-compliance is niet langer voorbereidend werk, maar operationele realiteit.

Relevante bronnen:

• Bits of Freedom: Rechter Meta moet keuze gebruiker respecteren
• Digital Services Act: volledige tekst
• DSA artikel 25: Verbod op dark patterns
• DSA artikel 38: Verplichtingen voor recommender systems

Heeft uw organisatie vragen over DSA-compliance, dark patterns of recommender system-governance? Neem contact met ons op voor een vrijblijvend adviesgesprek over hoe u uw platform DSA-proof kunt maken.