AI-geletterdheid: zo bouw je een volwassen organisatiecultuur

Een praktische gids op basis van de handreiking van de Autoriteit Persoonsgegevens

Waarom AI-geletterdheid nu cruciaal is

Met de komst van de Europese AI-verordening (EU AI Act) staan organisaties aan de vooravond van een nieuwe compliancy-uitdaging. Vanaf 2 februari 2025 bent u verplicht om aan te tonen dat uw medewerkers beschikken over een "toereikend niveau van AI-geletterdheid". Dit betekent dat iedereen die namens uw organisatie een AI-systeem selecteert, traint, beheert of de output ervan interpreteert, voldoende kennis, vaardigheden en kritisch besef moet hebben om dit op een verantwoorde manier te doen.

Om organisaties hierbij te ondersteunen, heeft de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) de handreiking "Aan de slag met AI-geletterdheid" gepubliceerd. Deze gids biedt een helder stappenplan om systematisch een cultuur van AI-volwassenheid te realiseren.

Wat is AI-geletterdheid precies?

AI-geletterdheid is een breed begrip dat verder gaat dan alleen technische kennis. Het omvat een mix van competenties die essentieel zijn voor het verantwoorde gebruik van kunstmatige intelligentie.

De AP benadrukt dat het vereiste kennisniveau afhankelijk is van de rol, context en het risico van het AI-systeem. Een data scientist heeft een diepgaander begrip nodig dan een HR-adviseur die een AI-tool voor werving gebruikt.

Het vier-stappenmodel van de AP voor een gestructureerde aanpak

De AP introduceert een praktisch vier-stappenmodel dat als een iteratieve cyclus fungeert: identificeren, doelen bepalen, uitvoeren en evalueren. Het is ontworpen om organisaties te helpen AI-geletterdheid op een gestructureerde en duurzame manier op te bouwen.

Stap 1: identificeren – de basis voor uw strategie

De eerste stap is het creëren van een helder overzicht van de huidige situatie binnen uw organisatie. Zonder een goede diagnose kunt u geen effectieve strategie ontwikkelen. Dit proces omvat verschillende kernactiviteiten.

Een grondige inventarisatie

Begin met het opstellen van een centraal register van alle AI-systemen die in gebruik zijn. Koppel dit register, waar relevant, aan uw bestaande AVG-verwerkingsregister. Documenteer voor elk systeem het doel, de gebruikers, de data die het verwerkt en de technische specificaties.

Analyseer vervolgens het risiconiveau van elk systeem. Gebruik de risicocategorieën uit de EU AI Act als leidraad (bijv. onaanvaardbaar, hoog, beperkt, minimaal risico) en focus op de potentiële impact voor individuen en de samenleving.

Tegelijkertijd is het essentieel om de huidige kennis- en vaardigheidsniveaus van medewerkers in kaart te brengen. Een nulmeting, bijvoorbeeld via enquêtes of interviews, legt bloot waar de competenties ontbreken. Tot slot moeten rollen en verantwoordelijkheden duidelijk worden gedefinieerd. Wie ontwikkelt, wie besluit en wie controleert? Duidelijk eigenaarschap en heldere escalatielijnen zijn onmisbaar.

Stap 2: doel bepalen – van inzicht naar ambitie

Met de inzichten uit de identificatiefase kunt u concrete en meetbare ambities formuleren. Dit zorgt voor focus en maakt de voortgang inzichtelijk.

SMART-doelen en KPI's

Vertaal uw bevindingen naar SMART-doelen (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden) voor verschillende rollen en risiconiveaus. Geef prioriteit aan systemen met een hoog risico, zoals AI die beslissingen neemt over sollicitanten of de toegang tot publieke diensten. Beschrijf welke kennis en vaardigheden elke betrokkene nodig heeft om een "toereikend niveau" van geletterdheid te bereiken en leg vast wie bestuurlijk verantwoordelijk is voor het behalen van deze doelen.

Om de voortgang te meten, kunt u relevante Key Performance Indicators (KPI's) vaststellen.

Stap 3: uitvoeren – van ambities naar actie

Deze fase draait om de daadwerkelijke implementatie van maatregelen. De handreiking van de AP suggereert een pragmatisch actieprogramma dat zich richt op vier gebieden:

1. Training & Bewustzijn: Ontwikkel een basis e-learning voor alle medewerkers en bied verdiepende trainingen of bootcamps aan voor specialisten. Gebruik rol-specifieke casuïstiek om de relevantie te vergroten.
2. Governance & Integratie: Maak AI-risico's een vast agendapunt in management-meetings en integreer het onderwerp in bestaande risicocommissies.
3. Transparantie & Communicatie: Publiceer een 'AI-register' op het intranet met informatie over de gebruikte systemen, hun doel en een contactpunt. Een dashboard met KPI's kan de voortgang zichtbaar maken.
4. Cultuur & Visie: Ontwikkel een helder visiedocument over hoe de organisatie omgaat met AI, gebaseerd op kernprincipes als eerlijkheid, transparantie en menselijk toezicht.

Stap 4: evalueren – meten, leren en bijsturen

AI-geletterdheid is geen eenmalig project, maar een continu proces. De technologie, de toepassingen en de regelgeving evolueren voortdurend. Een Plan-Do-Check-Act (PDCA) cyclus is daarom essentieel.

Concreet betekent dit dat AI-geletterdheid een vast onderdeel moet worden van periodieke risico-analyses en audits. Meet residuele risico's en stel waar nodig aanvullende maatregelen voor. Herhaal de nulmeting jaarlijks om de groei in kennis te kwantificeren en rapporteer de resultaten aan het management om het thema op de agenda te houden.

Praktische tips voor een succesvolle start

De AP benadrukt dat perfectie niet het doel is; beginnen is het belangrijkst. Start klein, bijvoorbeeld met één afdeling of één hoog-risico AI-systeem. Leer van de ervaring en schaal daarna op.

Concrete eerste stappen

Organiseer een interne brainstormsessie om alle (ook verborgen) AI-toepassingen te identificeren. Zet een eenvoudige spreadsheet op om uw AI-register te starten en koppel AI-risico's aan uw bestaande risicomanagementprocessen om dubbel werk te voorkomen. Door AI-geletterdheid te koppelen aan de persoonlijke ontwikkelingsplannen van medewerkers, maakt u het een integraal onderdeel van de organisatiecultuur.

Van compliance naar concurrentievoordeel

AI-geletterdheid is meer dan een vinkje op een compliance-lijst. Organisaties die hierin investeren, bouwen een duurzaam concurrentievoordeel op. Ze maken betere AI-keuzes, voorkomen kostbare fouten en bouwen vertrouwen op bij klanten en stakeholders. De handreiking van de AP biedt een duidelijke routekaart. De vraag is niet óf u moet beginnen, maar wanneer.

Dit artikel is een initiatief van Embed AI. Wij helpen organisaties bij het navigeren door de complexiteit van de EU AI Act en het opbouwen van verantwoorde AI-praktijken. Heeft u vragen over AI-geletterdheid in uw organisatie? Neem contact met ons op.